heim til jol

vakna med den allra kjæraste i Bjørgvin
styggtidleg (men ho vakna lenge fyre eg),
taka avskil medan dagen tek til,
fjuka yver fjell og vidd og langsmed Mjøsa,
koma heim til ein hund som uler av attersynsfrygd
og heimebaka braud og brunost og kaffi og renna
på skidor i skogen med mor, pusla med skriving,
eta pannekakor og sjå barne-tv og uppvasken
gjeng lett som ein leik
kjenna elskhugen som eit sog i bringa
eg fortalde at eg hadde vore
i Nidaros, Bjørgvin og Oslo på éi vika;
veslesyster fortalde ho hadde vore
i Melbourne, Sydney, Shanghai, Beijing, Moskva på tvo dagar. 

Kundsigkvendser i Urtegravfien

Seint, men godt kom Skrifter i samling av Ivar Aasen i hus. Mykje god lesnad, som ventande var. Her er stint av forvitnelege og lærerike stykke, sume som eg ikkje hev lese fyrr, sume som eg les um att med gleda. Av stykki eg fann fyrst no, må «Brev om kulturen» vera det gjævaste. Brevet er skrive av ein viss Ohle Ohltzén − eit råkande dekknamn, som me snart skal sjå. Det stod på prent i Dølen I nr. 16. I dette stykket driv Aasen ap med det norsk-danske skriftmålet; det er ein sjanger han meistra betre en nokon. Fåe kunde (og kann) skriva so kvasst og svidande um snobbeskap, ovmod og norsk-dansk kråkemål som han. Ein sann svir!

No, de skal få nokre smakebitar. Um de vil lesa heile (det vil de), finn de stykket her, frå s. 169 i Skrifter i samling II.

Til Dølens Riddagsion.
Uagtendes jeig maa skee bereignes til de indfoldige
og vandkundige folk i Lidtrad-Turen saa alligevel
beføler jeig en vis Indspirasion til ad skrive dem Til,
vilket jeig jøer med saa meget mere modighed, da
jeg har forhørt ad de skal være meget skaansommelighedsfuld
og indtaalerandse om der skulde være
nogen feiler eller Kundsigkvendser i Urtegravfien.
Vadh som nu mest anbedriver mig hertil er det ad
jeig for nogle Ugger siden belæste en Version i Bladet
som syndtes at indbegribe nogle Hardseiladser
om Kuldthuren, og dette forsadte mig i en mellemkolisk
Bestemthed fordi jeg altidt har vært en stor
Livhaber af Kuldtuhren og ønsket ad det hele Folk
var kuldtureret i sin klædedragt og spraag og bespiisning
og Møblerering. Jeig gjik nu og dividerede
med disse Tvivlagtigheder intil en af mine Kompani-Junger
kom og indberettede mig ad der nyligens havde
staaet nogle ufortræffelige Indsirater i Afviserne om
spraaget og Culturen; jeg gik da sporenstræks hen
og ærholdte Afviserne og dermed var da alle mine
Indpressioner forbi.
[...]
Imidlertidig maae jeig anbetyde at min Bemærksomhed
i de nyere Thider er bleven meget henrettet
paa Spraaget, og da jeig har forlæst i en nyligens
udkommendes Jordbeskrivelse, at naaer et spraag skal
blive Til, da maae en heel Almeenhed gaa med og
bringe Steener til bygnings Tomten, saa haer jeg
ogsaa betænkt paa at anbibringe mine Stener til
bøgningen, og saalehdes haer jeig een deel gemeennyttige
Provskjekter til spraagets befremmelse, saasom
at forbruge latinske Boxstaver og at sætte smaae
boegstaver for alle smaathinger men store Bog-Staver
for de ord som indeholder megen Kuldthur og for
de Stavelser som Fortoningen falder paa. Ligesaaledes
at mand skulde indføre en ind-kunstsæk-vendt
Ordtograd-Fi med den ordtop-fundiske skrivermaade
efter den naardske Utale og Ordganer [...]
Liggerviis borde mand
ogsaa indbeføre en større forvexling og Varigasion
i Skriften, saa at man icke skrev ordene altid ligedant,
for dette er eensformeligt og kjedeligt. [...]

So var det umkvædet, då: Takk, Ivar Aasen.

vassdassvås

Størsteparten av oss hev vassdass i huset og størsteparten av oss gjer i vassdassen, men kva gjer me med vassdassen etterpå? Eller rettare sagt: Kva segjer me at me gjer med dassen?

Det spursmålet hev svive kvilelaust i skallen min fyrr, men no fann eg ut at eg skulde gjera noko åt det. Eg hev høyrt ordlag som «trekkja ned» og «trekkja upp» (det fyrste viser fulla til snøret dei fyrr drog ned (eller det som vert drege ned?), det andre til dingsen me dreg upp), og eg hev høyrt «draga ned». Islendingane segjer «sturta niður». På engelsk heiter det vel «flush (the toilet)». No hev sume vassdassar ein slags knapp, so då gjeld det vel å «trykkja ned».

Same kva: Eg stiller spursmålet fordi eg ein dag brådt vart merksam på at eg sjølv nyttar eit gåtefullt ordlag: «susa upp»

Susa upp! Det hev eg stødt sagt; det er barnelærdom. No hugar det meg å vita kva de segjer. Køyr på!

trialog

Meir elsk! Elsk elsk elsk yver heile lina. Ikkje fleire hjärta & smärta-innlegg, ikkje fleire lengtingskvæde og brotne voner. Fordi:

Kristin (15 år): «Jeg vil ha ei jente. Ja, ei jente. Herregud! Men det er jo dét jeg vil. Ei som skjønner meg uten at jeg trenger å si så mye. Som bare er snill og god og føler det samme som jeg. Jeg vet akkurat åssen det skal være.»

Kristin (22 år): «Du finn aldri ei slik gjenta. Og um du finn henne, kann du banna på at ho er uppteki. Og er ho ikkje uppteki, vil ho ikkje ha deg lell. Elskhug er berre vonbrot og drit. Du hev narra deg med hugsyner lenge nog, dei djevla tanåringsdraumane må du skilja deg av med. Ut med deim! Burt! Røyndi er för fan ikkje slik du trudde den gongen.» 

Kristin (24 år): «Ho finst! Ho er mi! Ho ser! Ho skynjar! Ho ei slik eg hev ynskt meg og leita etter i tie år. Ho stiller all lengtingi, ho gjer meg heilt roleg. Vi känner alltid samma sak.» 


Er'e rart eg er nøgd, undrast eg.

visdomsord

«I livet elles, i naturen og slikt, begynner alt om våren. Det er vel kjent. På universitetet derimot begynner alt om hausten. Det viser tydeleg kor ute av kontakt universitetet er med resten av livet.»


Ragnar Hovland − Sveve over vatna

minne frå fyrrtidi

(Fortalt av bestemor, augnevitne til hendingi.)

Når: sumaren 2005
Kvar: på hytta til bestemor og bestefar

Systkinbarn (9 år): Hvor er Kristin?
Veslesyster (10 år): På besøk hos kjærsten sin.
Systkinbarn: Hva heter han, da?
Veslesyster vert morsk i augo, set hendene i sida og mesta trampar i golvet.
Vestesyster: HAN?! Det er ikke en HAN, det er en HUN!!!
Systkinbarn: [forstøkt gaping] 

Bestemor heldt på å flira seg i hel og måtte snu seg undan so dei tvo ungane ikkje såg det.

ein glad gut (eller noko)

Det var laurdag 15. september.

Bokslepp, etymologisk ordfest.

Høgtlesing, boksal, leik og lått.

Alle dei beste og næraste som

hadde høve, var der: mor, far,

kjærast, vener. Det var mest

som eg flaug, høgt, lett, ljuvt

både ut or og inn i sjølve meg.

Og signering. Mykje signering.

Å jø, for ein kveld! Sæle meg! 

Naturfotograf: Anonym kjærast

Aasen og folkeslagi

Ordskiftet um framande og farande folk, eller folkeslag, dei kallar, stilnar fulla aldri. Me røynde det fullt ut i sumar, men me røyner det jamt elles òg. Det er eit gamalt ordskifte. Stygg-gamalt. Og etter di eitt av måli mine i livet er å syna all verdi kor gjæv ein kar Ivar Aasen var, skal eg draga honom inn her no. Aasen skyna seg på slikt òg, skal de vita. I minsto tykkjer eg det. I allkunneboki Heimsyn, frå 1875, ser me greidt kor vidsynt og klok Aasen var − um nokon skulde slumpa til å ikkje vita det frå fyrr. No, de kann få døma um det sjølv, her er sumt av det han skreiv um folkeslagi i verdi i Heimsyn (s. 381f):

«Millom dei mange Folkeslag utyver Jordi er sume fjølmennte og megtuge, og sume faamennte og litet vinnande. Um nokre Ætter heiter det at dei veikna og minka av; og um sume av deim hev det og voret sagt at dei hava so litet Vit, at dei ikkje ero fullføre til nokon Trivnad elder Framgang. Men me faa no ikkje tru alt, som me høyra um slike Ting; for slike Smaafolk hava no jamnan den Uheppa at dei verda vanvyrde av dei storlaatne Framandfolk, som ferdast imillom deim, og som alltid vilja tru at deira eigen Husbunad er den einaste sømelege, og at alt anna berre er Vyrdløysa og Villmannskap. Visstnok er der vel ymse Folkeslag som liva i mykjen Villskap med ymis Utru og Used; men so høyra me ogso Merke på at dei sokalla Villmenner paa ymse Stader kunna hava mange store Dygder og derimillom ein stor Vyrdnad for Rett og Sanning etter den Lærdom, som dei eingong hava fenget. Og kvat som no elles kann skorta hjaa desse Folk, so hava me ingen Rett til aa vanvyrda deim, um dei ikkje ero heilt upp slike, som me vilde, at dei skulde vera.»

Som me plar segja: Takk, Ivar Aasen.

skisser från sommaren 2012 (samandrag)

Me er inne i september, haustmyrkret drygjer ikkje med å breida og briska seg, lauvet bur seg på å falla. Det er tid å sula upp; draga i hop sumartrådane og gjera ei fletta som er god å halda i når logni og ljoset må vika for kavet og kjøldi.

Her er fletta, tie punkt med fagna minne frå sumaren. 
(Eg åtvarar mot kliss og klin, serleg i fyrste helvti.)


1. Kjærast!
2. Kjærast!
3. Kjærast!
4. Å vera på hytta (og få seg kjærast samstundes)
5. Å vera på hytta (med ein fin skyldfolkflokk)
6. Å vera på Flo (med ein fin skyldfolkflokk)
7. Å vera i lag med eldste veslesysteri (fyrr en ho fór åt Australia)
8. Å sjå og høyra Kent på Operataket, i hyljeregn, med kjærasten
9. Å vera i tvo brudlaup og ingi gravferd
10. Å gjeva ut bok  

Det hev vore ein makelaus sumar.
Den beste eg kann minnast.
Den beste. 

skisser från sommaren 2012

Efter minnet:

Operataket, Oslo, lördag 4. august

Jocke Berg: ... och det här var faktiskt den första låten som skrevs till Du & jag döden —
Tjej (bakom mig): JAAAA! Iiiiik! Den skivan är så jävla grym, fy fan, vad jag har lyssnat mycket på den, VAD GRYMT, ååå dom är så jävla grymma, fy fan alltså,  JAAAAA! Den skivan är bara G-R-Y-M! Fy faaan!
Jocke: Det här är «Mannen i den vita hatten».
Tjej:  — ? 
(gitarrslinga)
Tjej: JAAAA! JAAA! IIIII! Så jävla grymt! Fan, vad grymt! Jag älskar den där låten så HEMSKT mycket, så JÄÄÄÄVLA GRYMT! Åååh! Grymt!


Och du & jag håller andan
och håller händer
i språnget

bloggbløming

Ja-ja, eg tenkte eg ikkje skulde gjera det til ein vane å blogga um andre bloggar, men no gyv eg på att:

Samlaget hev skjenkt meg ei eigi leikestova på vevsidene deira, so frå no er eg å finna på Samlagsbloggen òg − i sers godt selskap.

(Dessutan hev mastermeisteren Per Esben just meldt at Norsk etymologisk oppkok er finnande i bokbudene, so no brakar det laus!)

Warberg teiknar og fortel

Godtfolk! Dette er ein høgtidsdag:

Den gode venen, bokelskaren, bergensaren og medstudenten min, Silje Warberg, hev atter kvesst bloggpennen og opna vevritet Stipendiat Warbergs Liv og Bedrifter fortalt af hende selv.

O frygd! Eg ser fram til ordhage utgreidingar um litteraturen og livet (um det er råd å skilja deim åt − heller tvilsamt) i den serskilde siljeske stilen som lite anna kann mæla seg mot. Tvi-tvi! (Her er skort på raudvin (det er då sundag!), men eg lyfter i minsto tekoppen til ein vyrdsam skål for stipendiat Warberg.) 

ei god byrjing

På krav från publiken hev eg freista klæda um endå ein Sigur Rós-låt, frå islendsk til norsk målbunad. Desse karane hev aldri lege på latsida, so her nøgdi av vyrke å velja uti. Denne gongen vart det «Ágætis byrjun» frå Ágætis byrjun, fordi − ja, dette er ei god byrjing.

Ljose voner vert røynd
her me gjeng til byen,
smiler og lær, glade

Venskap og trøyttleik møtest
Me høgtidar dagen
og fagnar tvo års venting

Fjerne draumar fødest

Me et og drikk oss mette
og svarar for oss
med det me eig i dag

Me set oss ned, spende
Høyrer sjølve oss slå
i takt med musikken

Det ingen synest å høyra

Dette er heilt annarleis
Me livde i ei onnor verd,
der me aldri var usynlege

Nokre dagar seinare
talar me saman å nyo,
men ljodet var ikkje godt

Me var samde um det,
samde um det meste
Me skal gjera det betre næste gong

Dette er ei god byrjing

*

olympisk kyss (gull)

Sume av oss såg opningsseremonien (OL) fredag kveld.
Sume av oss såg «kjærleikssoga» som var baka inn
i framsyningi og tenkte
ja-ja, visst er det ei heterofil soga, visst er det det,
kar og kona, heilt greidt; det er no det vanlege −
heilt greidt, men vit at me bit oss merke i det!
Sume av oss såg rekkja av kyssescenor
som var baka inn i framsyningi.
Sume av oss såg scena der
tvo kvinnor kysste og tenkte
det der var det gjævaste med heile seremonien
og vart varme og mjuke i bringa.

Godt var det òg å sjå
at jamvel resten av verdi merkte seg
just denne kyssen.

juli:

Min kjærast er søtar enn sydlensk vin
og ljuvar enn sol kan skine.
Men den som vil skòde kjærasten min
lyt låne au'a mine.

Ho er så mjuk i sitt ljose lin
som ulla på vårklypte sauer!
Men den som vil skòde kjærasten min
lyt låne mine au'er.


Or Bygdeviser (1970) av Åsmund Sveen

ekki múkk

Eg hev havt nokre makelause dagar i fjellheimen. Andedrått & hjarteslått. Sidan dess hev eg butt i Valtari (2012). Til dømes «Ekki múkk» ('Ikkje ein mukk'):

Norsk tyding (ein freistnad):

urøynleg
du syner deg for meg, ingen andre
og vert til ingen

me held anden
so lenge me fær ro
me læt att augo
me held fyre øyro
høyrer ikkje ein mukk

andedrått
hjarteslått
me dukkar ned i anden
og legg oss

norrøn syn på kyn II

Velkomne til andre bolken i framhaldssoga um kyn i norrøn tid. Emnet for dette stykket er, som eg ymta um sistpå i fyrre stykket, ein kvinneleg konge. I den norrøne bokheimen er ikkje slikt uråd. Å, langt ifrå!

Fyrst nokre ord um kvinnelege krigarar (eller: stridsmenner) i dei gamalislendske tekstene.

Serleg i fornaldarsogor og kjempekvæde (bm. heltedikt) støyter me stundom burti eit valkyrjemotiv, dei kallar. Valkyrja, av norrønt valr ‘mannefall’ og kjósa ‘velja’, var upphavleg nemning for ei gudemøy som valde ut kven som skulde falla i strid og koma til Odin i Valhall. Granskarane nyttar òg valkyrja um litterære kvinnelege figurar som tek på seg den djerve, mannslege krigarrolla, men som samstundes er gode og væne kvinnor. Soleis målber desse valkyrjone både mannslege og kvinnelege dygder. Me skal òg merka oss at kvinnor i mannsrolla er skildra med velvilje i sogone; det er ikkje noko gale og stygglegt ved det, visst. Kann henda kjem det av at manndom var eit umåteleg sterkt ideal på den tidi. I alle fall: Sameiningi av mannslege og kvinnelege dygder er berre millombils, for kvinnor skal vera kvinnor, må vita. Dei skal gifta seg med ein mann, dei som alle andre kvinnor, og um dei skal gjera det, må dei skilja seg av med dei mannslege dragi sine (elles hadde mennene deira vore for homsar å kalla − Gud forbjode!). Karane må stutt sagt sigra yver mannsrolla til valkyrjone, stundom militært. So vert «karkvinna» til «kvinnekvinna» og alt er som det skal. Um valkyrja ikkje bøygjer seg for mannen og legg av seg mannsrolla, vert ho haldi for ein skarv og ein skurk.

So, lat oss koma til saki: kvinnekongen. Me møter henne/honom/hin i Soga om Rolv Gautreksson (Hrólfs saga Gautrekssonar), ei forvitneleg fornaldarsoga. Av umsyn til ikkje-norrønofile lesarar hermer eg umsetjingi til Kåre Flokenes (2006) her.

I fjorde kapitlet høyrer me um Tornbjørg, dotter til Eirik, konge yver Sverike. Tornbjørg er fyrst skildra som kongsdøtrer flest: «Ho var vakrare og klokare enn kvar kvinne, […] ho var kunnigare om alt som høyrde kvinnehanda til, enn kvar kvinne som menn hadde spurlag av.» Men so: «Dessutan vande ho seg til ein slags riddarleik til hest og skjerma seg med skjold og sverd. Ho kunne denne kunsten jamt med dei riddarane som kunne bera våpna sin vel og høvisk. Kong Eirik lika ikkje godt at ho hadde denne åtferda som karar og bad henne hava tilhald i ei skemma (eit lite hus) som andre kongsdøtrer.» (s. 55)

Tornbjørg vil ikkje vera med på slikt noko. Ho gjer som ho vil:

«Sidan stemnde ho eit folkerikt ting og let taka seg til konge over ein tredjepart av Sverige, som kong Eirik hadde late henne få til rådvelde. Deretter let ho gjeva seg namnet Torberg. Det skulle heller ingen mann vera så djerv at han kalla henne møy eller kone, og kvar som det gjorde, skulle tola hard refsing.» (s. 56)

Helten i soga, kong Rolv Gautreksson, skal ut og finna seg kona. Han og broren kjem til å tala um kongsdotteri/kongen Tornbjørg/Torberg. Her fortel Rolv kva folk segjer um henne/honom:  

«Eg har òg høyrt det sagt at nokre kongar hadde fridd til henne, og at ho hadde late sume drepa, sume hadde ho late svivyrda på ein eller annan måte, sume blinda, gjelda [kastrera], handhogga eller fothogga, og ho har valt alle vanærande ord med svivyrding, og ho ville såleis venja av at dette målemnet vart omtala.» (s. 61)

Med andre ord er det ei sers vågeleg gjerd å nemna giftarmål for kong Tornbjørg/Torberg. Rolv torer seg til det lika vel; han fer til riket hennar/hans Tornbjørg/Torberg og stig inn i halli og ser Tornbjørg/Torberg for fyrste gong. Merk at soga − utan noko um og men − skildrar Tornbjørg/Torberg som mann:

«Kong Rolv gjekk lenger inn framfor høgsætet. Han såg at der sat ein svært vyrdeleg mann med ein gjæv kongeleg høgtidsbunad. Denne mannen [Torberg] var fager og gild.» (s. 70)  

Kong Tornbjørg/Torberg trur fyrst at Rolv er ute og tigg. Rolv lyt då gjera grein på ærendet sitt. Sogeforteljaren held fast ved at Tornbørg/Torberg er mann («kong», «han»):

«Kong Rolv mælte: ‘Ikkje er det sant, at eg krev av deg denne gongen mat eller drikke, for det har eg nok av frå før, men fordi at eg veit at du heller er dottera til svenskekongen enn sonen, då vil eg no med greie ord bera fram ærendet mitt med stadfesta samtykke frå far din og beda deg om å verta kona mi til styrking og styring av riket mitt, til oppehalding og stønad til alt vårt avkom, som av deg vert levande.’
Då kong Torberg høyrde desse orda frå kong Rolv, vart han så rasande og ustyrleg at han visste knapt kva han skulle taka seg til.» (s. 71)  

Det heile munnar ut i ein hard våpenstrid. Torberg ver seg godt, men til sist fær Rolv yvertaket. Då nyttar Rolv høvet til å bela å nyo, og det er eit tolleg sermerkt frieri, for han synest å fri til ein kar:

«Kong Rolv mælte: ‘Vi to, herre, er no såleis komne saman, at eg i all sømd vil gifta meg med deg, og eg bed om omdøminga til far din i avgjerda i saka til oss to, og det vil vera avtalt dersom han ordnar det oss to imellom, slik at du held din heilt lovlege vyrdnad med ære.’»

Jajaja. Korleis endar det, trur de? Det endar som det må: Kvinnekongen bøygjer seg for kravi, ho gjev frå seg våpni sine, tek til å sauma og sy, vert fin og fjong og greid å ha med å gjera.  

mor hass Alf

Når eg er mødd og utsliti og leid utav å skriva (ja, det hender, det, og kom i hug Seneca: «Me bør korkje berre skriva eller berre lesa. Berre det eine legg sinnet i myrker og tømer oss for krafter – eg tenkjer på skriving –, berre det andre gjer oss veike og hindrar oss frå å samla tankane.»), når eg korkje hev hug eller dug til å lesa noko tungt og glupt og vida den faglege utsyni mi, når eg lika fullt synest eg bør lesa noko og ikkje spilla den kostesame tidi mi på vas, når eg er litt einsam, når eg er litt heimsjuk, når eg er leid asfalten og trongen og uljodet i byen, når eg vil vera sæl og fri, når det er sumar – då er Prøysen god å koma til.  

Men no les eg ikkje Prøysen. Eg les Julie Prøysen (2001) av Arvid Møller. Mor hans Alf. Ho som seks år gamal kom på legd då faren Mathias døydde og mori Mathea («Matja», jf. Matja Madonna og Jordmor-Matja) ikkje hadde råd til å taka seg av ungane; ho som kunde riva kjeften heilt frå ho var liti; ho som let Alf vera som han var endå han var annarleis en alle andre; ho som er upphavskvinna til dei kvassaste replikkane i tekstene til Alf  – ja, henne er det òg godt å koma til. Maken til kvinnfolk finn du ikkje! Og visste de at det er Julie Prøysen som er måltrosten i  «Lille måltrost»? Ho er det, les eg. Skal tru kva ho segjer um lina «Jeg har tre som er flinke og én som er god»? Jau, ho segjer: «Den goe æ'n Alf, da'ma.» Medan de tri systkini hans var flinke. Eller vanlege, kann me radt segja.

No, eg hev valt ut nokre gilde utsegner frå mor Prøysen. Henne skulde eg gjerne ha treft!

– Sætt deg bortåt og forsyn deg ta æille sju slaga, og når du har eti opp dom, får du bite ta bordkæinta!

– Hæin lyt hete Alf, for'n ser ut som en fuggelonge. Hæin æ så tynn og skjør, så.

– Dæ æ kulltur i æillt, tel og med i sur mjølk.

–  En bli itte akkurat rik ta å klyppe sau.

Og her, frå anno domini 1913:

Julie: Nå har vi sliti øss fram tel å få stemmerett, så jamen får vi bruke'n.
Dei andre kjerringane: Vi har ittno å ha på øss.
Julie: Å jo da, det er ingen som ser åssen du er kledt på et valglokale hvis du itte har tenkt å sværte rævva og gå nakjin!


*

norrøn syn på kyn I

Godtfolk! Ei framhaldssoga er i kjømdi. Med ujamne millomrom skal eg leggja ut sumt som hev med kyn i den norrøne bokheimen å gjera. Her vert ingen tjukk, raud tråd, er eg rædd, anna en at eg tvinnar saman tvo forvitnelege emne: kyn/kynsliv og norrøn tid.

Fyrste bolk: forbod mot kvende i mannsklæde

Eg segjer stundom at eg gjerne skulde havt eit utvekslingsår i millomalderen. Etter å ha lese kapittel 254 i Grágás, den eldste islendske lovsamlingi, er eg heller tviksam. Eg måtte havt langt hår og kjole! I minsto um me skal tru dette utdraget:

«Ef kona klæðiz karl klæðom eþa sceR ser scavr eþa feR með vápn fyrir breytni sacir. þat varðar fiorbaugs Garð.»
(Grágás, tolleg fritt attgjeve etter Vilhjálmur Finsen, 1852: 203f., diplomatarisk utgåva)

Her i umsetjingi til Vilhjálmur (1870):

«Dersom en Kvinde klæder sig i Mandfolkeklæder eller skjærer sit Haar eller bærer Vaaben, for at være anderledes end andre, er Straffen Landsforvisning.»

Vel, eg segjer som Hallstein Bronskimlet d.a.y.: «Fylgj med i neste bolken! No vert det spanande!» Ja, for næste gong skal me høyra um ein kvinneleg konge!


***

professoren

Ein dag i fyrre vika sat eg i skrivekotet mitt på instituttet og arbeidde i ro og mak med nokre stadnamn i ein eller annan midtnorsk kommune. Brådt kakka det på døri. «Ja?» sa eg, og inn steig ein av dei vyrdelege professorane på bruket. (Eg segjer ikkje kven. De kann gissa, um de vil.) Professoren fortalde at nokon hadde gjort han/ho/hin/h*(n) o.l. merksam på stykket um meg i Dusken. Det var sterke saker, meinte professoren, og var leid for at  han/ho/hin/h*(n) o.l. ikkje hadde sét saki tidlegare; det er nokre månader sidan ho vart prenta no. Ei handfull av dei hine professorane hev alt nemnt og låte vel yver uppslaget når me hev møttest på slump i gangen, men denne professoren vilde det annarleis. Dette var ikkje slump, her låg det vilje og godhug bak. For professoren gjekk og kakka på døri, kom inn, tala. Og ikkje minst: Då den ljuve ordflaumen var endt, kom professoren heilt burtåt og gav den målbundne stadnamnskrivaren ein dugeleg klemb. 

No veit eg ikkje heilt kva eg skal gjera når eg ser professoren. Eg vert brydd og spak og vil helst smjuga stilt og usynleg innåt veggene, samstundes som eg vil kasta meg um professorhalsen i æveleg takksemd.

Vel, her er i alle fall ei sanning utan atterhald:

INL – eit skakt paradis

godt vêr til luftåtak

Etter di eg hev hug til å skriva eitkvart her, men ikkje hev høve til å gjera noko skikkelegt utav det, viser eg heller veg til ein av dei beste filmane i heile vide verdi: «Viðrar vel til loftárása» (frå Ágætis byrjun). Han hev alt: skakksemd, brot på kynsnormene, ullgenserar, Jónsi (heitaste mannen som finst), islendsk nattur, ung elskhug, sår og suter, meisterlegt ljodbilæte.

Og teksti hev underbara rader som

Það besta sem Guð hefur skapað
er nýr dagur

Åh, Sigur Rós.

ikkje lenger med dansken kava

Det er eksamenstid, men kom ikkje her og tru at målungdomen berre sit på rauvi med nasen i boki! Hå, nei! Sume er ute seint um natti og driv rabagastverksemd utanfor Nidarøhallen. Gasta greidor.

SmiN, ass.

breve scriptum

brev n (norrønt bréf; millomalderlatin breve (scriptum) '(stutt) skriv')

Brevet. Ein halvgløymd genre, ei stilna verksemd – då meiner eg rettelege brev, ikkje slike turre, stive saker som einkvan sekretæren hev krota ned, plent utan kjensla og litterært verd. Slike brev er det nøgdi utav. Nei, rettelege brev, frå éin hug til ein annan, handskrivne, skrivne av gleda eller trong til å skriva; dei fløymer det ikkje av lenger. 

Å skriva brev. Ein kunst. Ei sæl, fri og gjevande gjerd. Ei gjerd som krev tid, men som gjer den tidi rikare en ho elles skulde ha vore. Ein tenkjer annarleis, skriv annarleis. Hev vissa um den utgamle og (enno) ubrotne tradisjonen som brevet gjeng inn i, inn i Det Store Brevværet, inn til brev frå fagnafolk som Horats, Cicero, Seneca, Abélard og Héloïse, Paulus, Madame de Sévigné, Holberg, Collett, Woolf  – ulike tider, stader, stilar og slag, men brev er det lika fullt. Brevkunst. Kunstbrev. Me kann skriva til nokon me kjenner eller til nokon me ikkje kjenner eller til nokon som ikkje finst. Men brev er det.

Å få brev. O frygd! Det er sanneleg noko anna en alt det me fær elektroniskt. Me skriv og me skriv, tastar og trykkjer og sender tekst gjenom lufti, til skjermar og brett og eg veit ikkje kva. Men å få noko synlegt og handfast, noko som ikkje hev floge tvert igjenom rømdi, men som er bore yver under gjenom fjell og fjordar og dalar og skogar, som hev vore gjenom mange hender, lyft og pakka og plukka og lagt hit og so dit – og brådt er det der, heime hjå den du skreiv til, som er fråverande, men som endå er nær fordi papiret som låg framfor deg, no ligg framfor den andre. Ikkje til å tru!

Det er mange eg skulde ha skrive brev til, um eg kunde. Til dømes han som skjenkte meg eit skriftmål eg kjenner meg heime i. Kven skulde du ha skrive til, må tru?


<3 Ivar <3

jag ser dig

Den ti år gamle venskapen med kent styrkjer seg alt meir no, med den nyst utkomne skiva Jag är inte rädd för mörkret. Gode greidor! Islendingane i sigur rós hev sett svenskane i skuggen dei siste par åri, men sanneleg – no logar eldtungone frå Eksilstuna upp att. Du og du. Det er litt av nokre hugrørslor dei set i sving! Elskhugen min til desse gutane ber sant å segja i seg ei tvifeld takksemd, kjenner eg no: fyrst for musikken, so for all hugsvalingi dei gav meg i tanåri. Den tidi då alt krinsa um å høyra so mykje kent som råd, då likamen verkte etter kent slik ein sjuk likam verkjer etter lækjemiddel. 

No hev bandet lagt ut ei fagna liveutgåva av «Jag ser dig». Vel verd å sjå. Eg tenkte, då eg las teksti, at ho hev utspringet sitt i valdsverket på Utøya. Det same hev mest alle deltakarane på kentforumet tenkt. Jocke segjer som vanleg ikkje noko um tekstene, og som vanleg er det råd å tolka deim på ymse måtar. Men heilt burte er me vel ikkje:

Över klara kyrktorn steg en blek och bitter sol
Trafiken kryper blank som skalbaggskal i månskenet
 Ditt hjärta rusar, förbereder terrordåd
 Du är snabb som ljus, men kommer aldrig härifrån

Jag följer dina gnistor under tunga moln
Jag vet exakt vart du ska gå
En lögn blir lätt en sanning när den kommer inifrån
och det enda som är säkert är att
 jag ser dig
 jag kan se dig

Vi nålar upp experter bleka män med mörkersyn
De cirklar tyst kring offren som ett moln av Neurosedyn
De är lugnet över landet deras ord är fria från bly
Håll hårt i era barn nu
man skjuts i ryggen om man flyr
[...]

i dag

Kjære Hanne

Eg skal prøva liva litt meir som du.
Gripa tidi medan ho er her, ikkje berre
sitja og grubla medan ho fer framum meg. 
Vera i det, ikkje utanfor.
Vera opi, ikkje stengd.
Vera Fridtun – i di ånd.

kvardagskveld

Liderna grønka som hagar og vårkjæta breider seg i soltyrste likamar. 

Upp av krakken!

I Huset med dei rare i sprelar og spelar me året rundt, me ter oss reint som galne stundom, men me er aldri so ustyrlege som når vårsoli kitlar oss i nakken og gjer kveldane ljose som dagar. Hoi, det er litt av ei sersyn!

I slike stunder stimar me mot hjartat av Huset - kjøkenet - og lèt sæla strøyma fritt ut i armar og bein. Då kann mangt og mykje bera til!

Her ser de ein vestlending og ein austlending i hugsamt samspel:

Bukken og havresekken.

Eller noko.

Taffelgymnastikk:

notidskunsten

Her kjem ei kjær attersyn med Virginia Woolf.
Henne kjenner me godt. Trur me, då.
Det er vel snarare slik at ho kjenner oss. For ho skreiv:

«Since he belonged, even at the age of six, to that great clan which cannot keep this feeling separate from that, but must let future prospects, with their joys and sorrows, cloud what is actually at hand, since to such people even in earliest childhood any turn in the wheel of sensation has the power to crystallise and transfix the moment upon which its gloom or radiance rests ...» (To the Lighthouse, 1927).

Amen, Virginia, der fekk den velkjende spikaren ein kakk i skallen.

Éi forbanning er at fyrrtidi skyggjer yver notidi. Ei onnor
er at framtidi gjer det. Velkjende er dei båe tvo. I minsto
er dei kjende for oss som ikkje er sorglause livsnjotarar.
Me er som oftast alle andre stader en i noet. Me tek ein
sving dit og ein sving dit, att og fram, på kryss og tvers
millom minne og voner og drøymer og hugsyner, berre
ein sjeldan gong er me i eit reint og skirt her og no. Men
når sant skal segjast, so er det ei velsigning vel so mykje
som ei forbanning. På seige, gagnlause dagar, til dømes,
med tungsinn og gråvêr og einstonig arbeid, kann ljuve
framtidsvoner bora seg fram og breida seg ut og sleppa
fri svalande dropar av rein sæla som so samlar seg og
sildrar gjenom dagen som ein fjellbekk i lynget. I slike
stunder kann noet berre sitja der med noet sitt. Hah!