kjerringi og kjetta

Nei, no hev det vore reint for mykje sut og sippesuppa her! Husmori er då jamnast hugvarm og kvik. I dag, til dømes, gav ho seg brådt til å spretta upp og ned i stova og kasta armane hit og dit då festermøyi sette på Queen som uppvaskmusikk. Det er ulikt husmori å te seg slik, men alle kom frå det utan mein. Noko anna som er ulikt husmori, og som ho skal fortelja dykk um no, er å finna hugnad i kattar. 

De skal vita at husmori voks upp i ein kattalaus heim, og korkje mor eller far hennar er uppvaksne med kattar. Besteforeldri hyste vel heller ikkje nemnande godhug for dyret. Men nokre av grannane ved barndomsheimen hadde katt. Desse kattane hadde for vane å skita i sandkassa til husmori, millom anna. Ein av dei pla sitja under inngangstroppi ved nabohuset, og kvar gong den unge husmori gjekk upp troppi og skulde spyrja um ungane der vilde leika, fauk katten ut millom troppetrinni og skræmde vitet av henne. Ho kvidde seg stødt for å ferdast i den troppi, serleg berrføtt. Visst var det ein snild pus som dei stundom leika med, men husmori visste ingenting um korleis ho skulde fara åt med kattar, kva dei lika og ikkje lika, korleis ein tok på deim og so frametter. Ho var passiv tilskodar kvar gong det var kos & leik med katten.

So vart husmorgjenta vaksi og i lag med kattekvinna, som er uppvaksi med kattar og elskar kattar og held lange fyrelesingar um kattar ved middagsbordet og elles. Dei tvo slumpa til å busetja seg i ei gata med kattar i kvar sving. Husmori var lenge passiv tilskodar her òg, medan kattekvinna gjorde seg kjend med dyri og kunde handfara deim so lett som berre det. MEN SO! Smått um senn vart husmori lokka og fengsla, dei var no gløgge og fine dyr! (Det visste ho frå fyrr, men lell.) Ho våga seg til å kleia og strjuka, og dei dura og mol som eit helikopter, gneid seg innåt henne og vilde ha meir. No dei siste vikone hev det hendt at dei spring til møtes med henne når ho kjem ruslande ned vegen. Framleis hev husmori mykje å læra, men ho tykkjer det er godt selskap i dyri. Ho hev serskilt huglagt den svarte kjetta med kvitt på bringa. 

BILETPROV PÅ NÆRKONTAKT MED KATT

Vil de lesa meir um kattekoseøykti nedanfor, sjå nettnerden/kattekvinna.

 Denne katten gjeng under namnet "Den feite".

Sjå korleis han vrid hovudet og stuper 

inn mot armen åt husmori.

 Prøver han å spegla seg i asfalten, tru?

Fyrebils hev heiter ho berre Kjetta, eller "Den svarte og kvite". 

Sers kosesjuk og mjuk pus. Røyter lite.

Merk elles at ordet kjetta/kjette er laga ved i-umljod:

katt > kjetta just som hatt > hetta

Kjetta hev den gjerdi at ho stikk tunga ut når ho koser seg.

Husmori er van med hundar, og fylgjeleg meir tunga.

Hunden i barndomsheimen hev kallenamnet Slek-Martin, 

av di han er ovende fæl til å sleikja. Kjetta berre smattar litt.

på hels med seg sjølv

Husmori les blad. (Blad i tydingi 'avis'. Det hender ho les andre blad òg, helst Pondus, men no er det blad = avis det gjeld um.) So, ho les blad. PÅ PAPIR. Og for nokre vikor sidan las ho eit fint stykke der ein tilårskomen forfattar - som husmori no hev gløymt namnet på - uppmoda alle um å taka notat. Skriva ned det ein tenkte og kjende og røynde, so ein stødt var på hels med sitt tidlegare eg. 

Det var fint sagt, syntest husmori, og tenkte med seg sjølv at ho visseleg er på hels med sitt tidlegare eg. Slike notat hev husmori teke sidan 2002, ja, det finst nokre stubbar frå 90-talet òg, kjem ho i hug, men fyrst på 2000-talet vart det retteleg sving på sakene. Ho skreiv ikkje dagstødt, men so snart høvet baud seg. Det trong ikkje vera lange stundi, tjugo minutt heldt lenge, men helst sat ho um kveldane, når alt av skulearbeid og middag og trening var undangjort. Ho læste seg inne på romet, spela høg musikk og skreiv på ei gamal maskin utan vevtilkopling. Det var heilt naudsynt å draga seg tilbake på den måten. Vera i fred, få det ut! For det var slik at husmori samla upp mykje som ho ikkje fekk ut på onnor vis. Hine gjentone fortalde viljug um forelskingane sine, men den unge husmori heldt tett (med eitt undantak: den franske friaren). Ingen måtte få vita at ho var kär gjentor! Berre dagboki. Ingen måtte få vita at ho var ottefull og modlaus og ofta låg og tuta ned i puta! Berre dagboki. Ingen måtte få vita at ho ikkje kjende seg heilt som ei gjenta! Berre dagboki. Og so burtetter og burtetter, det vall fram kvar gong ho sette seg ved tastaturet. Og lika fullt var det noko av det beste ho visste, å sitja slik og berre skriva um seg og sitt, anda fritt.

I dag hender det at husmori finn fram dei gamle stykki og les litt. Ho kjem og helsar på seg sjølv, so å segja. Det er ikkje fritt for at ho tykkjer synd i den unge husmori, som bala og kava med so mangt (og skreiv bokmål, attpåtil). Stundom ynskjer ho at den eldre husmori kunde ha vitja den yngre og fortald henne at ho berre kann slappa av, det kjem til å gå heilt fint, flokane løyser seg, dei, skal du sjå. Men det er fulla litt av meiningi med ungdomstidi at ho skal vera rang og vriden, og at framtidi skal vera opi og uviss. 

Det som no gjev husmori ein snev av uro, er at ho sjeldan skriv ned noko av det ho tenkjer og kjenner og røyner. No gjeng det månader millom kvar gong ho fiskar fram dagboki. Ho veit kvifor det er slik: No hev ho sers få suter og sorger, og skulde det vera noko, hev ho ei klok festarmøy å tala ved. (Ja, mengdi dagbokinnlegg minka snøgt då ho fekk slikt utifrå fint, fast fylgje.) Det er høgst gledelegt. Husmori er nøgd med tilvera! Og ho skriv no mange tekster elles som radt kann vera til hjelp når ho i framtidi vil helsa på seg sjølv slik ho var i 2014. Jau då. So ho klagar ikkje. Nei då. Ho berre tenkjer litt på det av og til.

trondheim

Husmori er stundom ute av huset, som de vel hev skyna av tidlegare innlegg (t.d. ferding spessial). Dei siste vikone hev det rett nog vore lite ferding, berre ei snarvending hit og ei snarvending dit. Det høver husmori godt, for de veit ho likar seg best heime. Men korleis er det når ho er ein stad der ho var heime fyrr, men ikkje er det no lenger? Det togg og tenkte husmori på då ho sist helg var i Trondheim (eller Nidaros, som ho stundom kallar staden) i utdrikkingslag (ikkje utdritingslag).

Faste lesarar og andre vener veit at husmori budde i denne byen frå august 2006 til desember 2012. Det er mest lika lenge som heile barneskulen! Ho grodde ikkje fast der, det er so, men ho sit litt fast lell. Eller er det byen som sit fast i henne? Derom stridest dei lærde. I alle fall tykkjer husmori det er underlegt å vera i "trønderhovudstaden", dei kallar. Ho er mestsom utanfor seg sjølv på einkvan måten, ser seg sjølv i ei yngre utgåva alle stader, anten ho er på Lade eller Angelltrøa, i Midtbyen eller Ila, på Dragvoll eller Gløshaugen, Elgeseter eller Bakklandet. Det ligg minnespor allstad. Er heile byen vorten ein einaste stor tidstad? (som eg skreiv um ein fager vårdag i 2011)

Det kann sjå slik ut. For det er ikkje som husmori eig byen, tykkjer ho, det er ikkje det at det er hennar by, det er berre at ho so tydeleg vert ei tidlegare og ei ny/samtidig husmor når ho er der. Det er ikkje fælt. Berre ei undersam kjensla som husmori skal få rikeleg med høve til å granska. Og skriva um.

noko å tenkja på

«Tidleg på 19-hundretalet var det hard målstrid mange stader i landet. På eit stort møte på Geilo skulle 'Riksmålssekretæren' tala. Han tok for seg læreboki Mannalikamen og helsa av Idar Handagard og gjorde narr av alle dei merkelege ordi han fann der.

'Tunnvangen', sa han. Var det nokon som visste kva det var? Eller 'mjødma'? Eller endå verre: 'segane' og 'råken'? Folk tok til å sjå på kvarandre, utrygge. Dei skjønte nok at talaren venta at dei skulle le, men det var ikkje så lett, for han stod då og gjorde narr av deira eigne ord. Dette var dei ordi dei brukte om tinningen, om hofta, om musklane og om munnvæta. Dei fleste hadde aldri høyrt andre nemningar.»


(Or artikkelen «Norsk medisinsk fagmål» av Einfrid Perstølen.)

komedie i kvardagen

Dei som er med:

Hunden Kaizer
Bestemor (i godt hold)
Far
Bestefar

*

Eit hus i skogbrynet. Fuglesong og furusus i bakgrunnen. 
Far og hunden står inne i gangen.

Far (til hunden): Skal me taka på deg bandet og ganga ned til garasjen? Eg trur det. Du vert so vill når du er inne og det kjem ein bil inn på gardsplassen. (Tek på bandet.) Sånn, ja. No gler du deg, tenkjer eg! Snart kjem bestemor, og då fær du nog godbit.

Dei gjeng ned til garasjen og væntar. Hunden snusar i grøftekantane. 

Far (til hunden): Sjå der, Kaizer! 

Hunden skyt hovudet upp og kvesser øyro. Ein liten, grå bil køyrer inn framfor garasjen. Hunden uler av frygd og lograr so sterkt at han mesta dett yver ende. Bestemor stig ut or bilen.

Bestemor (til hunden): Hei, du! (Hunden kjem burtåt og er sers uppglødd.) So, so! (Bestemor finn fram ein godbit.) Ikkje hoppa, ikkje hoppa! 

Bestemor lyfter handi med godbiten upp og ned, upp og ned, so det segjer seg sjølv at hunden hoppar. Han fer snart hit, snart dit, og bandet surrar seg halvveges kring føtene hennar. 

Bestefar stig ut or bilen.

Bestefar: Kaizer!

Hunden spring mot bestefar soleis at bandet ligg som ei lykkja kring føtene til bestemor. Brådt vert bandet heilt stramt. Det segjer «svupp». Bestemor ligg utstrekt i lufti, um lag ein meter yver den steinlagde innkøyrsla. Ho gjeng i bakken so det ringlar i bereposar og handvesker og laustenner.

Ei liti stilla.

Far (forskræmd): Slo du deg?

Bestemor: Je, nei! Je lænne på puter, je, vettu!


THE END

djevla bra sagt

Kva er vel betre en gode svar på toskute spursmål? Nei, tenkte meg det. So no skal de få eit framifrå døme. 

Ein transmann eg kjenner, kunngjorde 1. april at han er barntung (eller gravid på fint, av latin gravis 'tung'). Me hev eit menneske som kjenner seg som ein mann, ser ut som ein mann, som hev røyst som ein mann, som vil verta umtala som mann, men so er han laga slik at han kann bera fram barn. Fylgjeleg kann ein mann vera barntung. Men um den nemnde transmannen er barntung, eller um det var aprilsnarr, det veit eg ikkje, og her spelar det ingi rolla heller. 

Hovudsaki her er at ein eller annan gauk stilte eit vanlegt, men lika fullt lite gjennomtenkt, spursmål. Og fekk svar som fortent! Det gjekk til slik:

Gauken: «Gratulerer! Blir det gutt eller jente?»
Transmann: «Nei, det håper jeg da virkelig ikke!»

Ah, betre kann det ikkje gjerast. 

fridtun (hus)morar seg: dumsnild meg i rauvi!

Som de vel veit, hev husmori nokre kjepphestar, eller rettare sagt kjeppord (til dømes daud). Desse ordhestane rid ho so ofta ho kann. Og nyss fekk ho fylgje av Alf Prøysen! Set dykk godt til rettes, for no skal de høyra: 

I nokre år hev husmori prøvt å yvertyda folk um at ordet dumsnild er heilt hol i hovudet, at det er meiningslaust og gagnlaust og duglaust, bakvendt og sjølvmotsegjande og det som verre er. Ho hev nemnt det i fyredrag og skriftstykke av ymse slag, og til kjenningar so sant det høver seg (og truleg når det ikkje høver seg òg). Då legg ho fram tvo prov for påstanden sin.

1 Etymologien
Dumsnild rimar ikkje serskilt bra um me tek ordsoga med i rekningi. Rett nog er ikkje upphavet til dette ordet fullvisst, men granskarane gjev gode grunnar for at snild ættar frå germansk *snella, som venteleg hev grunntydingi 'rask' (jf. tysk schnell og norsk snjell 'snøgg, flink; skarp' mfl.). Lat oss sjå kva tydingar snild hev i andre nærskylde mål:

norrønt snjallr: 'dugande, klok, god; rask; ordhag, veltalande; djerv'
dansk snild: 'dugande; netthendt, fingernæm; lur, driven'
islendsk snjall: 'framifrå, svært dugande; gløgg; veltalande'
Merk òg det islendske namnordet snillingur (m.): 'meister, flogvit'
Ja, og det gamle norske namnordet snille (f.): 'dugleik, talent'

So då er spursmålet: Korleis kom nokon på å setja dette vyrde ordet snild i lag med dum? Med ordsoga i ryggen vågar eg hævda at dumsnild tyder 'dum-klok', og det heng ikkje på greip.

Eit anna spursmål: Kvifor er det so at snild, som frå gamalt tyder 'dugande, klok, djerv o.l.', hev fenge ei temmeleg leid attåt-tyding, so snild mestsom tyder 'ettergjevande, føyeleg, godfjottut, tett i pappen'?

Ein dåre kann spyrja, og eg spyrr.

2 Fyresetnaden
Til grunn for samansetjingi dumsnild, ligg den underlege fyrestellingi at du kann vera so snild at du er dum, eller at det er dumt å vera snild. Til det plar husmori segja:

Det er ikkje dei som er snilde som er dumme, dei er dei som utnyttar at nokre er snilde, som er dumme. 

Og det var her husmori fekk fylgje av vyrde Prøysen. For husmori hev nett lese den fine boki Pappa Alf av Elin Prøysen, og på sida 89 stend det:

«Pappa ville helst tenke godt om folk og tro det beste om dem. Dette er egenskaper som ikke alltid passer like godt i et moderne konkurransesamfunn, og innimellom kunne han nok føle at folk dro veksler på ham. 'Du må ikke være så dumsnill,' kunne noen si. Men da ble han ergerlig og stoppet all videre diskusjon med å si: 'Det er ikke den som er snill som er dum, det er de som benytter seg av det som er dumme!'»

Som eg skulde sagt det sjølv! braut husmori ut (inni seg, for ho sat ute blant folk).

Men nei då, desse fåvitingane skildrar me som skarpe, lure, gløgge, og so segjer med at snilde folk med godt hjartelag, dei er dumme. På kort sikt kann det vel synast «lurt» å utnytta at nokre folk er snilde, men på lang sikt er det umåteleg dumt, det vert ikkje noko trivelegt samfund på den måten!

Til sist vil husmori koma med eit visdomsord frå mjøsbygdene, som ho lærde av mor si då ho var liti: 

«Dom som sie dom æ domme, dom æ domme, dom!»