Aasen og folkeslagi

Ordskiftet um framande og farande folk, eller folkeslag, dei kallar, stilnar fulla aldri. Me røynde det fullt ut i sumar, men me røyner det jamt elles òg. Det er eit gamalt ordskifte. Stygg-gamalt. Og etter di eitt av måli mine i livet er å syna all verdi kor gjæv ein kar Ivar Aasen var, skal eg draga honom inn her no. Aasen skyna seg på slikt òg, skal de vita. I minsto tykkjer eg det. I allkunneboki Heimsyn, frå 1875, ser me greidt kor vidsynt og klok Aasen var − um nokon skulde slumpa til å ikkje vita det frå fyrr. No, de kann få døma um det sjølv, her er sumt av det han skreiv um folkeslagi i verdi i Heimsyn (s. 381f):

«Millom dei mange Folkeslag utyver Jordi er sume fjølmennte og megtuge, og sume faamennte og litet vinnande. Um nokre Ætter heiter det at dei veikna og minka av; og um sume av deim hev det og voret sagt at dei hava so litet Vit, at dei ikkje ero fullføre til nokon Trivnad elder Framgang. Men me faa no ikkje tru alt, som me høyra um slike Ting; for slike Smaafolk hava no jamnan den Uheppa at dei verda vanvyrde av dei storlaatne Framandfolk, som ferdast imillom deim, og som alltid vilja tru at deira eigen Husbunad er den einaste sømelege, og at alt anna berre er Vyrdløysa og Villmannskap. Visstnok er der vel ymse Folkeslag som liva i mykjen Villskap med ymis Utru og Used; men so høyra me ogso Merke på at dei sokalla Villmenner paa ymse Stader kunna hava mange store Dygder og derimillom ein stor Vyrdnad for Rett og Sanning etter den Lærdom, som dei eingong hava fenget. Og kvat som no elles kann skorta hjaa desse Folk, so hava me ingen Rett til aa vanvyrda deim, um dei ikkje ero heilt upp slike, som me vilde, at dei skulde vera.»

Som me plar segja: Takk, Ivar Aasen.